Reverende, etc.

Etsi serenissimae filiae nostrae res non eo, quo velimus, loco nunc sunt, magnasque ea in angustias et difficultates adducta videtur, non parum tamen nobis ea res consolationis adfert, quod quae fides est, quod studium sinceritatis tuae erga serenissimam filiam nostram ope et consilio illius ac aliorum serenissimae filiae nostrae consiliariorum effectum iri confidimus, ut maiestas illius ex iis, quibus nunc est periculis et discriminibus erepta, agat commodius. Cuius nos cum saluti, tum dignitati consultum cumprimis cupimus. In quam curam ut incumbat sinceritas vestra, magno studio ab ea postulamus. Vehementer enim sumus soliciti nisi salubribus sinceritatis tuae consiliis primo quoque tempore prospectum illi fuerit, ne ultimum in discrimen adducatur, neque inter sacrum,

quod aiunt, et saxum constituatur. Praestitae serenissimae nostrae filiae fidei grati olim et memores futuri sumus. Datum loco, die et anno, quibus supra.

Ad mandatum sacrae maiestatis regiae proprium

generoso et nobili Stanislao Maczieiowski 1541. XVIII. Martii data

Sacra maiestas regia, serenissimus princeps et dominus meus, dominus Sigismundus Dei gratia rex Poloniae serenissimam maiestatem vestram saluere iubet plurimum atque a Deo fausta illi omnia et felicia praecatur.

Persuadet sibi serenissimus princeps et dominus meus satis se iam probasse serenissimae maiestati vestrae integritatem, candorem et sinceritatem animi sui, tot legatis ad serenissimam maiestatem vestram missis, ex quibis illi planum factum est, quae acta sunt per serenissimum dominum meum, ea omnia fide acta esse, neque aliud unquam optasse maiestatem domini mei, quam ut vestra maiestas regno Ungariae potiretur, ad serenissimam vero dominam reginam ea pervenirent, quae ex pacto illi ac filio illius illustrissimo debentur. Ac quo magis declararet studium suum erga maiestatem vestram serenissimus princeps meus, hoc quoque renuntiare fecit serenissimae maiestati vestrae, si non posset ea tam cito pactis satisfacere, dum modo se intra tempus non longum satis esse facturam caveret. Interea vero serenissimae filiae honestis conditionibus, quas illi accipere visum esset, provideret, daturam operam maiestas domini mei, ut omnino voti sui serenissima maiestas vestra compos efficeretur. Quod quidem quo facilius praestari posset, viam etiam et rationem serenissimae maiestatis vestrae indicavit, qua posset Buda, veterisque civitatibus potiri. Ac legatum unum suum ex proceribus ad serenissimam maiestatem vestram misit, per quem profectum esse iam aliquid confudit, cum ei summam potestatem dederit de rebus omnibus, quod expedire visum esset, statuendi. Cum itaque satis iam clara dederit documenta egregiae voluntatis et non mediocris studii sui erga serenissimam maiestatem vestram, non dubitat quin quem animum perspexit in se maiestatis illius, eundem ipsa sit erga illam vicissim declaratum. [...]

Sacra maiestas regia et domine, domine clementissime!

Post humillimam, deditissimamque servitiorum meorum in gratiam sacrae maiestatis vestrae commendationem. Sacra maiestas vestra regia proculdubio abunde ex reverendo domino scolastico Cracoviense intelligere dignabitur antea, quam haec meae ad sacram maiestatem vestram perferrentur litterae, cuius rei gratia ego me ad serenissimum dominum Romanorum, etc. regem contuleram, serenissima filia sacrae maiestatis vestrae in hac calamitate existente. Quid autem hic, apud illius maiestatem optinuerim, haec sacra maiestas vestra regia ex illius maiestatis litteris, quas hisce annexas mitto, cognoscere dignabitur. Certo etiam edoctus sum, quod serenissimus dominus Romanorum, etc. rex quamprimum huc perveni misit quendam ex consiliariis suis ad dominum de Rogendorff supremum exercitus sui capitaneum, serio et severe illi iniungens, ut quam maximam posset, navaret operam in conservanda salute et dignitate suae reginalis maiestatis et spero id dominum a Rogendorff, caeterosque magna cum diligentia praestaturos. Sed multo satius et integrius fuisset consultum, si serenissimus dominus Romanorum, etc. rex ab oppugnatione continuisset exercitum suum, donec illius reginalis maiestas aliquo tandem modo in alium tutiorem locum conferre se potuisset.

Libertatem etiam redeundi ad castra illius maiestatis nullo modo impetrare potui, neque ex animo ab illius maiestate tanta cura et diligentia id obtinere volueram, ut autor vel suasor esse voluisse intercipiendae Budae. Sed ut illic existens, pro debito meo curassem etiam consuluisse saluti et dignitati conservandae serenissimae filiae, nepotisque infantis sacrae maiestatis vestrae, proque mea fide et observantia, qua nedum sacrae maiestati vestrae regiae verum et clarissimae soboli eiusdem affectus et deiunctus sum, non parcitum fuisset per me nedum facultatibus meis, verumetiam corpus meum omnibus discriminibus exponere non detractassem. Quibus autem modis et conditionibus perfici negotium hoc, mecum constitueram, non latent ista dominum scolasticum. Quanta autem cum animi mei molestia et sollicitudine hic delitesco, domino Deo id notum est et homines id quoque considerant.

Quomodo autem se se res circa oppugnationem Budensem habent, paucis sacrae maiestati vestrae describere volui. Magno conatu laborant capitanei serenissimi domini Romanorum, etc. regis in expugnanda Buda, accessum ad Danubium et usum aquae eiusdem ademerunt obsessis. Arcem inferiorem aquaticam, quam nobis adhuc in castris eorum existentibus machinis aeneis ex Pesth directis petere inceperant, ita diruerunt, ut prorsus inutilem defensioni redderent. A compluribus diebus non est iam ex illa arce minimus globus in adversarios iactus. Gentes serenissimi domini Romanorum, etc. regis tribus in locis tam in propinquo muri erectis fossis et munitionibus consederunt, ut propiores esse non possint. Tormenta etiam magna collocata sunt etiam tribus eisdem in locis, ad scopumque directa, quod vero nondum sint iactati globi puto non aliud causa esse, quam quod operiantur, ut a fossoribus cuniculi ducantur ad terminum, ut ita praeparatis omnibus ingeniis et stratagematibus, uno eodemque impetu et arcem, et civitatem invaderent. Nec est verissimile, ut tantam impressionem obsessi sustinere vel civitatem retinere possint, tam enim sunt et parum multi, et armis non exercitati, ut ex toto numero vix ad solius arcis praesidium idonei deligi possint.

Caesaris Turcarum adventus in Hungariam hoc anno non speratur pro certo, tamen ferunt gentes eius magnis copiis venturas, hisque duos bassas praefectos Belgradum venisse et expectare, ut quamprimum contractae fuerint in unum copiae Hungariam invadant. Quae res effecit, ut capitanei serenissimi domini Romanorum, etc. regis celerius etiam oppugnationi Budensi insistant.

Bohaemi et Moravi praeter omne debitum suum sponte in gratiam serenissimi domini Romanorum, etc. regis propensi polliciti sunt personis suis maiestati suae praestare auxilia contra Turcas in eiusdem regni arcis et caeterarum suae maiestatis provinciarum defensionem, quamprimum Turcos in propinquo adesse intellexerint.

Haec ad praesens sacrae maiestati vestrae regiae, domino meo clementissimo significare volui, postulans a Deo optimo, maximo, ut mihi in brevi contingat occasio laetiora sacrae maiestati vestrae regiae scribendi. Cuius gratiae me et fidelia servitia mea etiam atque etiam humillime commendo, cupioque sacram maiestatem vestram in multos annos incolumem valere in meam et omnium subditorum sacrae maiestatis vestrae consolationem. Datum Viennae, XVI-a Maii, anno Domini M-o D-o XLI-o.

Sacrae maiestatis vestrae regiae servitor

Andreas comes a Gorka, etc.

manu sua scripsit

Ferdinandus divina favente clementia Romanorum rex semper augustus ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae, etc. rex, infans Hispaniarum, archidux Austriae, dux Burgundiae, etc. marchio Moraviae, comes Tirolis, etc. serenissimo principi domino Sigismundo, etc. fratri et affini nostro charissimo salutem ac mutui fraterni amoris continuum incrementum.

Serenissime princeps, etc. etc.

Cum spectabilem et magnificum Andream comitem a Gorka castellanum Posnaniensem et maioris Poloniae generalem capitaneum, serenitatis vestrae senatorem et oratorem ad nos superioribus diebus destinatum audivissimus, ab eo sane propensum serenitatis vestrae animum, voluntatemque intelleximus, ut scilicet nos totius regni nostri Hungariae pacificam possessionem iuxta initos cum serenissimo quondam Joanne rege Hungariae pacis tractatus sine negotio, armorumque strepitu assequeremur et ob id serenitatem maiestatem vestram eidem oratori suo in mandatis dedisse agendi, consulendi et mandandi etiam serenissimae reginae Isabellae, filiae suae, ut honestis conditionibus et mediis super eorum praestatione, quae eidem et filio ipsius iuxta dictos tractatus praestari deberent, Budam et regni possessionem nobis cederet. Quam quidem serenitatis vestrae propensam voluntatem pro eo atque debuimus, ab eadem serenitate vestra pergrato plane et fraterno animo accepimus, neque sane aliud tum pro nostra mutua sanguinis coniunctione, necessitudineque, tum pro optimo, multiplicique iure nostro nobis ad dictum regnum competenti expectare potuimus aut debuimus. Persuasum itaque habebamus negotium hoc medio serenitatis vestrae oratoris pro authoritate et prudentia sua sine ulteriori armorum strepitu iam tandem confectum iri. Quam enim nos semper erga filiam serenitatis vestrae, reginam Isabellam perbenigne affecti ac ad amicabilem compositionem propensi et inclinati fuerimus, id serenitati vestrae ex his, quae iam prius tum per nuntios et oratores, tum litteras nostras eidem significata sunt, non obscure liquere potest, quippe qui ius nostrum pace et concordia semper magis, quam bello assequi optaverimus. Quamobrem libenter permiseramus, ut serenitatis vestrae orator ad reginam Isabellam in Hungariam proficisceretur, quo ab ea de animo et voluntate edoceretur ipsius. Sed cum ad nos rediens nihil solidi, nec tale quicquam attulisset, unde inter nos honesta compositio et concordia coire potuisset, non arbitrati sumus permittendum esse, ut post tot frustra tentatos concordiae tractatus, quibus nobis hactenus per Budenses satis inique illusum, nos longioribus dilationibus suspendi sineremus, quas nempe nobis in omnem fortunae eventum paratis non nisi summe nocivas esse videbamus. At nihilominus in gratiam serenitatis vestrae, filiaeque suae facile admisimus, ut praefatus orator ad eandem denuo Budam descenderet cum ea significatione, ut sicubi serenissima regina Isabella ad nos cum plena tractandi et concludendi facultate mitteret, talesque conditiones nobis proponeret, quae et honestae essent, et pro dignitate nostra, praesentique rerum statu a nobis praestari possent, nos libenter audituros et ita exhibituros esse, ut tam serenitas vestra et ipsius serenissima filia, quam nemo non iusti atque aequi studiosus plane cogniturus, perspecturusque esset a nobis non attentis iniuriis, illusionibus et turbationibus, quibus in legitima regni possessione assequanda praeter omne ius et debitum subinde impedimur, necessitudinis et coniunctionis, qua mutuo deiuncti sumus, decentem rationem habitam fuisse. Quum itaque serenitatis vestrae orator iterum ad serenitatis vestrae filiam profectus ad nos iam nunc reversus esset, gravi, perturbatoque animo nobis retulit, quod licet apud reginam Isabellam rem eo iam deduxisset, ut statutum omnino habuerit tam suo, quam filii sui nomine nobiscum non nisi honestam concordiam et compositionem inire et tradita nobis Buda se se gratiae et clementiae nostrae submittere velle, verum serenitatem suam quominus id, quod statuerat, efficere potuerit per ipsius consiliarios Hungaros, fratrem scilicet Georgium et eius complices nedum impeditam, sed etiam ipsum oratorem et alterum quoque, qui prior descenderat, tanquam suspectos regina insalutata civitate extrusos et pedestres actutum exire coactos fuisse, qui postquam ad castra nostra pervenissent, ibi tandem inter eos convenisse, ut prior ille orator ad serenitatem vestram nuntiatum, quae acta essent, quaeque illis accidissent, reverteretur. Ipse vero comes a Gorca ad nos denuo se conferret, qui itaque praemissis nobis enarratis subiunxit, quod quamvis non haberet in mandatis a serenissima regina Isabella quicquam amplius nobiscum agendi, tractandive, quod quidem accedisset propter inopinatam et insperatam ipsorum oratorum ex civitate Budensi eiectionem, se tamen pro debito functionis suae ac fide erga serenitatem vestram atque adeo ipsam serenissimam reginam Isabellam omittere non potuisse, a nobis etiam atque etiam magnopere petere, ut cum videremus per eam non stare quominus amicabili compositione potius, quam vi et armis ius nostrum adipisceremur. Vellemus ipsius serenissimae reginae ac filii sui digna, clementi, paternaque ratione habita modum et ordinem adhibere, ne in tanto armorum strepitu quoquomodo laederentur, utque praeterea sibi in castra nostra redeundi potestatem faceremus, ut illic rerum eventum expectando etiam serenissimae reginae Isabellae in hac ipsius calamitate qualequale solamen, quod ex eius praesentia in castris perceptura esset, praeberet. Nos quidem his omnibus intellectis de ea ignominia, quae tam serenitati vestrae, quam serenissimae reginae Isabellae, filiae suae et ipsis oratoribus ita immerito illata dicitur, magnam molestiam, displicentiamque cepimus et utrique oratori tanta iniuria nullo habito serenitatis vestrae et ipsius serenissimae filiae respectu affectis, clementer condoluimus. Quantum autem ad nos attinet, respondimus nos non dubitare serenitati vestrae ac ipsius serenissimae filiae iamdudum optime cognitum, perspectumque esse, quanti semper fecerimus amicitiam, benevolentiam ac sanguinis coniunctionem, quae nobis cum serenitate vestra et illius filia, regina Isabella intercedit, quanto proinde studio ab initio obitus quondam regis Joannis laboraverimus, ut clarissimum ius nostrum non armorum et belli via, sed magis benevolentia, benignitate et mansuetudine obtineremus, quamque ampla eidem reginae Isabellae saepe proposuerimus et obtulerimus, perque nos nunquam stetisse, quominus amicabilis transactio succederet et ne res illae ad praesentes difficultates prolaberentur, verum cum nullas propositiones, nullas conditiones, quantumvis honestissimas locum habere posse, videremus aliter nos facere non potuisse, nec debuisse, quam ut ius nostrum quocumque etiam modo prosequeremur ac utcumque inviti et nolentes ad arma tandem prosiliremus. Id, quod nos nedum pro iuris nostri assecutione, verumetiam necessario ac totius regni ac universae Christianae reipublicae beneficio, maxime imminentibus iam Turcis et nedum Budam, quam totum regnum occupare conantibus impraesentiarum quoque facere oporteat. Porro memores nos arctissimae illius coniunctionis inter nos et serenitatem vestram, illiusque serenissimam filiam militantis, memores etiam paterni plane amoris nostri, quo eandem serenitatis vestrae filiam hactenus semper prosequuti sumus, nos iam antea supremo expeditionis nostrae commissario, reliquisque gentium mearum praefectis et capitaneis commisisse, ut si negotia recuperandae civitatis Budensis omnino vi armorum aggrediendum fuerit et expugnationem subsequi contingat, curam habeant, omnemque dent operam, ut nec reginae, nec filio, neque hominibus et bonis ipsius ulla iniuria, vis seu violentia inferatur, sed quantum possibile sit, ab omni ignominia et laesione conservantur. Quod ut ita fiat, denuo etiam mandare et praecipere non praetermittemus, neque dubitamus illos ipsos capitaneos et praefectos nostros quantum per illos steterit et tumultus militum, statusque, conditio atque ratio rerum bellicarum permiserit, perquam diligenter et fideliter id iuxta mandata nostra curaturos esse. Equidem si aliter cederet, ut scilicet serenitatis vestrae filia vel nepotulus offenderetur, id profecto, ut nobis magnopere displiceret, ita praeter voluntatem, mentemque nostram accideret. Proinde quod orator serenitatis vestrae facultatem redeundi ad castra nostra petiit, etiam si de persona sua nihil prorsus sinistri suspicemur ita, ut illi etiam maiori in re fidere non dubitaremus, tamen iudicavimus non fore nec ex dignitate serenitatis vestrae, neque commodo serenissimae suae filiae, nec etiam pro honore ipsius oratoris, si in castris nostris iam nunc civitatem Budensem obsidentibus et oppugnantibus versaretur. Facile enim si iam prius Budensium suspectus habeatur, suspicionem illam ex reditu suo in castra augeri ac nedum seipsum, quam serenissimam reginam Isabellam et suos graviori odio et suspicione gravari, immo Budenses ex hoc facile ansam capere posse, serenitatem suam atque suos adhuc strictiori occlusione, maioribusque incommodis et perturbationibus afficiendi, nec non duriora prioribus contra eandem machinandi atque ob hoc nequaquam consultum nobis videri, ut ad castra nostra redeat, sed rebus serenissimae reginae Isabellae magis convenire ac multis nominibus praestare, ut hic se nobiscum contineat, hicque rerum eventum praestoletur. Quamvis autem idem serenitatis vestrae orator totis viribus contenderit gratiosam dimissionem ad castra nostra obtinere, non tamen ex praetactis, aliisque probabilibus rationibus nobis visum est eius petitioni pro praesenti rerum statu non annuere, sed eundem hic, nobiscum retinere, ut qui illic post irritos tractatus serenitatis vestrae filiae, reginae Isabellae a modo nec servare, nec rebus suis commodare, verum magis nocere et obesse posset. Quae quidem omnia serenitati vestrae significanda cum ob id duximus, ut etiam a nobis de his, quae acta sunt et acta perhibentur, certior fieret, tum etiam propterea, ut sciret praefatum oratorem suum in hoc negotio egregiam et praestantem sane operam navasse, illique adeo nullam culpam, quantum intelligere potuimus, imputari posse, quominus concordia coierit. Reliquum serenitatem vestram diu foeliciter vivere et regnare ex animo optamus. Datum in civitate nostra Vienna, die XVI. mensis Maii, anno M-o D-o XLI-o, regnorum nostrorum Romanorum XI, aliorum vero XV-o.

Ferdinandus

Reverendissime in Christo pater, sincere nobis dilecte!

Fuit apud nos imperatoris et regiae Romanorum maiestatis nunctius, contendit a nobis summo studio utriusque nomine, ut aliquem ex senatoribus regni nostri ad caesarem Turcarum mitteremus, petitum ab eo, ut ex ea, in qua esse dicitur magnificus Iheronimus a Lasko palatinus Syradiensis custodia, liberum eum dimitterent. Cui nos respondimus nobis integrum non esse legatum in Turciam mittere praeter scientiam et consensum regni nostri senatorum, ad eos itaque nos relaturos et quidquid de consilio eorum decreverimus, utramcumque in partem de eo maiestates eorum certiores evestigio facturos. Ut itaque promissio nostro satisfaciamus, hortamur paternitatem vestram, ut suam nobis de mittendo legato sententiam perscribat. Nos enim dum et serenissimos fratres offendere veremur et una metuimus, ne legati haec missio aliquid regno nostro detrimenti adferat, utrum satius sit mittere, nec ne, statuere satis non possumus, paternitatis vestrae ea de re consilium expectamus.

Quoniam vero absumus a regno nostro longius, hac quoque de re deliberationem suscipiendam mature duximus, ubi locorum et ad quem diem comitia nobis sunt edicenda? Quare de hoc ipso quoque suam nobis paternitas vestra sententiam perscribat. Nos vero pro virili nostra dabimus operam, ut constitutis magni ducatus huius nostri rationibus ipsi ad comitia, Deo nos bene iuvante, venire queamus. Quam bene valere optamus. Datum Vilnae, vigesimasecunda die Maii, anno Domini Millesimo quingentesimo quadragesimo primo, regni nostri XXXV-to.

Scheda unicuique in litteras imposita

Rediit ex Hungaria alter ex oratoribus nostris, venerabilis Andreas Czarnkowszki scholasticus Cracoviensis, secretarius noster, is narravit nobis, cum posthabita colloquia cum iis, qui Budae sunt consiliariis, in arcem ad serenissimam filiam nostram, ubi diverterant et legatione functi erant, redire voluissent, se ad portam civitatis ductos esse et exire inde iussos nullo prorsus comitatu, summa cum nostra ignominia, non salutata etiam serenissima filia nostra, quae cum eius rei nunctium accepisset, in tantum incidit moerorem, ut animi deliquium pateretur. Cum itaque tanta simus ab ipsis affecti contumelia, cumque salus serenissimae filiae nostrae in dubio versetur, quae tanquam in carcere in arce Budensi detinetur, neque ullus ei patet exitus, neque nostris legatis ad eam ingressus, hortamur sanctitatem tuam, ut pro fide atque officio suo suam nobis sententiam perscribat, quid et de rationibus serenissimae filiae nostrae perturbatis et de legatis nostris contra ius gentium violatis nobis esse statuendum censeant? Magnificus Andreas a Gorca in castris est serenissimi Romanorum regis omnia pericula aditurus, dum illi succurrere queat. Sed nos providere cupientes, ne quoddam ex eo regnum nostrum detrimenti capiat, ex castris eum excedere iussimus. Quid porro nobis sit, sanctitatis tuae consilium expectamus.

209. 1541. június 11. Vilna. Zsigmond király levele Ferdinándhoz, amelyben kéri, hogy mindenképpen gondoskodjék Izabella biztonságáról, ha elfoglalná Budát.

Romanorum regi Ferdinando

Serenissimae, etc.

Quod Viennae potius subsistere, quam in castris versari oratorem nostrum maiestas vestra voluerit, in eo nobiscum plane sentit. Nam et nos statim, ut rediit ad nos alter orator noster, per cubicularium nostrum ad magnificum Andream comitem a Gorca castellanum Poznaniensem litteras dedimus, quibus eum hortati sumus, ut in castris ne esset, sed Viennae potius exitum oppugnationis huius expectaret. Quod vero se providisse scribit maiestas vestra summa cura, edicto publico, si potita foret castro Budensi, ne quid ex eo serenissima filia nostra caperet detrimenti, eo nomine agimus maiestati vestrae gratias ac ut omni diligentia saluti, dignitatique filiae nostrae magis etiam atque magis prospiciat, vehementer petimus. Veremur enim, ne quis existimare queat nostra id culpa accidisse, quod in has angustias et difficultates adducta sit, neve crudeles in eam fuisse dicamur, qui cum potuerimus rebus eius afflictis succurrere, ad id tamen faciendum animum non induxerimus. Nos vero quicquid eius fecimus, quodque hactenus ab armis tuenda serenissima filia nostra abstinuimus, non alia re adducti fecimus, quam cum privato erga maiestatem vestram, tum publico erga rempublicam Christianam studio. Ita enim, ut initio per oratorem nostrum significaveramus, privatis rationibus reipublicae utilitatem anteponendum duximus, neque tantum apud nos valuit amor noster erga serenissimam filiam nostram, ut illius causa constitutam nobis cum maiestate vestra necessitudinem et amicitiam direptam vellemus. Si itaque nos memores coniunctionis nostrae cum maiestate vestra, obliti sumus officii nostri erga serenissimam filiam nostram, si paternum erga illam affectum nostrum abiecisse videmur, dum pluris maiestatem vestram, quam illius salutem faceremus, etiam atque etiam rogamus maiestatem vestram, ut cuius nos officii obliti sumus amore maiestatis vestrae, id ipsa amore nostri in se suscipiat, induat propter nos paternum animum erga serenissimam filiam nostram, quem nos propter maiestatem vestram abieceramus. Ne velit eam esse de nobis hominum opinionem, quod nos desertores fuerimus filiae nostrae et per summam crudelitatem tanquam victimam eam mactandam permiserimus. Hanc autem opinionem non aliter delebit maiestas vestra, quam si in paternum, si in nostrum illi locum successerit, si nostrum erga eam animum induerit. Facile intelligimus non opus nobis esse tanta obtestatione, cum de animo erga nos maiestatis vestrae, quin et erga serenissimam filiam nostram nihil dubitemus, sed quae sit cura nostra, quae solicitudo, pro sua prudentia maiestas vestra coniicere potest, ut illi omni sit humana ratione per maiestatem vestram provisum, verum tamen illud esse comperimus, quod res est soliciti plena timoris amor. Etiam atque etiam salutem, dignitatemque serenissimae filiae nostrae maiestati vestrae commendamus. Datum Vilnae, XI. Junii, anno Domini M-o D-o XLI-o.

Sigismundus rex scripsit

Sacra regia maiestas domine, domine clementissime!

Praemissa servitutis meae in gratiam sacrae maiestatis vestrae humili commendatione. Accepi litteras sacrae maiestatis vestrae IX-a praesentis mensis per cubicularium sacrae maiestatis vestrae mihi redditas, ex quibus intellexi displicere sacrae vestrae maiestati, quod decreverim in castris serenissimi domini Romanorum, etc. regis manere et isthic exitum oppugnationis Budensis opperiri, atque adeo mandare mihi dignata est sacra maiestas vestra, ut ad illam nulla interposita mora redirem. Non dubito sacram maiestatem vestram cum ex relatione domini scholastici Cracoviensis, tum ex litteris meis intellexisse, quod non alia de causa propositum manendi in castris instituerim, quam ut mea praesentia et quibuscumque rationibus potuissem saluti et dignitati serenissimae reginalis maiestatis Hungariae, sacrae maiestatis vestrae charissimae filiae, suaeque maiestatis filiolo inservivissem, simulque sacrae maiestati vestrae in praesenti charissimae filiae eius necessitate meam fidem et animi affectionem nullius periculi declinatione probare potuissem. Quod tamen quibus rationibus mihi a serenissimo domino Romanorum, etc. rege recusatum sit, ex litteris maiestatis suae sacra maiestas vestra iam proculdubio intelligere dignata est. Quod itaque permolestum fuit mihi me apud serenissimum hunc regem tunc non impetrasse, id iam effectum non esse et voluntati sacrae maiestatis vestrae congruere gaudeo. Rediisem confestim ad sacram maiestatem vestram, neque praetergressus fuissem eius mandatum de mea revocatione atque de reditu meo factum (commodius enim multo domi, quam hic, et suavius viverem), nisi de eisdem litteris sacra maiestas vestra mihi significasset, ut si quid superesset nostri negotii apud serenissimum hunc regem, Viennae potius subsisterem, modo ne in castris versarer. Ego vero consyderans quam in incerto et ambiguo statu omnia negotia serenissimae reginalis maiestatis suae posita essent, cum nihil esset cum maiestate sua a serenissimo isto rege interpositione praesentium armorum conclusum, quottidie vero expugnationem Budensem, quae certo sperabatur atque etiam in diem speratur, expectarem, ut in eo casu serenissimae reginali maiestati ne prorsus a sacra maiestate vestra destituta esse videretur, praesens adessem, rebusque suae maiestatis quanto melius fieri posset, operam meam navarem, ratus sum nequaquam licere mihi abeundi, priusquam exitus oppugnationis sequatur et negotia serenissimae maiestatis suae reginalis ac filioli suae maiestatis certum aliquem portum ex praesenti fluctuatione attingerent. Quum idipsum serenissimo huic regi visum esset, ut ad exitum rei perseverarem, quemadmodum ex litteris serenissimae maiestatis suae sacra maiestas vestra intelligere est dignata, et interea temporis, cum serenissimo hoc rege magna diligentia egi, ut pro ea coniunctione et necessitudine, quam sua maiestas cum sacra maiestate vestra mutuam habet, saluti, dignitati et rebus serenissimae filiae, nepotisque sacrae maiestatis vestrae omnibus rationibus in ea rerum perturbatione et praesenti oppugnatione consultum esse dignaretur, cuius maiestas benignum principem erga suam maiestatem se esse praestaturum et hoc tempore, et in posterum pollicita est. Quum vero sperata oppugnatio Budae ne nunc quidem esset subsecuta et maiestas sua iter accingeret ad sacram maiestatem caesaream Ratisponam, adeundum mihi serenissimam maiestatem suam censui, quampluribus verbis oratum habui, ut in discessu suo committere iterum dignaretur praefectis exercitus, ut serenissimae reginalis maiestatis suae et filioli maiestatis suae in omni eventu expugnationis summam haberent rationem, deinde quid interea temporis maiestas sua mihi faciendum censeret, postremo, ut maiestas sua certam aliquam significationem animi sui mihi declararet, quomodo se erga filiam et nepotem sacrae maiestatis vestrae post exitum belli Budensis exhibere dignaretur, commemorans obiter et confirmans nunquam per maiestatem suam stetisse, quin sacra maiestas sua possessionem totius regni assequeretur, cum sit exploratissimum maiestatem suam Buda sponte excedere voluisse, nisi per consiliarios Budenses impedita ac retenta fuisset. Cum itaque serenissima reginalis maiestas Hungariae nullam occasionem praesenti bello praebuerit, aequissimum fore commemoravi, etiam si aliena et nulla necessitudine sanguinis suae maiestati coniuncta esset, ut pariter cum filiolo suo propter tenellam aetatem extra omnem noxam posito integro iure potiretur. Ad hoc maiestas sua respondere mihi dignata est imprimis se iterum daturum esse mandata capitaneis suis, summam ut operam, studiumque navarent in tuenda et conservanda suae maiestatis (si Buda dabitur potiri) salute et dignitate, ac me praesente sua maiestas cum iam discessura esset, eadem mandata dedit illustrissimo domino Nicolao comiti de Salm, qui eodem die ad castra reversus est, ut non aliam serenissimae reginalis maiestatis suae haberet rationem, quam si isthic, Budae propria maiestatis suae coniunx obsideretur.

Quod meam personam attinet, maiestas sua arbitrii mei esse voluit, si suam maiestatem Ratisponam sequi, vel hic manere vellem. Postremo maiestas sua nihil expresse et dilucide mihi respondit, quid cum serenissima reginali maiestate facere constituerit, nisi quod benigno animo, placidisque verbis polliceretur talem se erga sacram maiestatem vestram, serenissimam filiam eius ac nepotem per omnem occasionem exhibiturum, qualem illorum mutua necessitudo et sanguinis propinquitas exposceret.

Ego itaque egi gratias serenissimae maiestati suae, quod tanta benignitate commiserit habendam esse praecipuam serenissimae reginalis maiestatis, filioli et rerum omnium suae maiestatis curam et rationem. Quod vero mei arbitrii esse voluerit maiestas sua de comitando suam maiestatem, vel hic manendo, detuli voluntati maiestatis suae, ut quod ipsa vellet, quodque magis in rem serenissimae reginalis maiestatis, sacrae maiestatis vestrae filiae expediens et utile iudicaret, imperare mihi dignaretur. Nihilominus non destiti apud maiestatem suam instare, ut aliquid certi in rebus serenissimae reginalis maiestatis ex maiestate regia priusquam hinc abiret, intelligerem, quod ipsum possem sacrae maiestati vestrae certo significare. Deliberata tandem sua maiestas eo, quod non dubitet etiam brevi temporis momento, si Deus volet, se Buda potiri posse, mihi manendum esse Viennae et praestolandum Budae eventum, reditumque suum Ratispona expectandum iussit, data mihi ad serenissimam reginalem maiestatem, filiam sacrae maiestatis vestrae cum primum prospere et ex sententia praesens oppugnatio suae maiestati cesserit, adeundi facultate. Deinde ad negotia suae reginalis maiestatis Hungariae sua maiestas ita finaliter respondit, non posse certam proferre sententiam de futuris rebus, cum id non prudentis hominis sit prius diffinire quicquam, quam in manu habeat, se tamen ea facturum esse, quae mutuam cum sacra maiestate vestra coniunctionem arctiorem et cumulatiorem redderent. Itaque cum non aliud responsum a maiestate sua post tot conatus meos referre potuissem, non ausus fui amplius suae maiestati molestus esse. Ex intimis tamen suae maiestatis consiliariis expiscari et resciscere non postposui, quinam esset, quod mihi maiestas sua in tam aequa re claram sententiam explicare non dignaretur. Aliqui dixerunt me non debere propter hoc sollicito esse animo, cum de maiestate sua et pio principe, et tot officiis necessitudinis sacrae maiestati vestrae coniuncto non aliud expectari debeat, quam quod se iustum, pium et aequum in hisce rebus exhibere dignabitur. Nonnulli vero sub fide solenni mihi retulerunt maiestatem suam a quibusdam esse persuasam, quod haec deffectiones Budensium ex voluntate reginalis maiestatis procederent, ob idque maiestatem suam in rebus reginalis maiestatis definire velle, priusquam et Buda potiretur, et ex illis, penes quos summa rerum est, rescisceret, cuius id voluntate et inductione attentaverint ac ita demum maiestatem suam insontem esse ab ea insimulatione, quod et in futurum res ipsa declaratura sit.

Sacra maiestas rex Romanorum praeterito veneris die iter ingressa est non multo comitatu, nec multis impedimentis propter celeriorem cursum ita, quod primo exitus sui die decemocto miliaria per equos dispositos serenissima maiestas sua conficere debuit, et huc rursus reditum suum intra trium septimanarum spatium pollicita est.

Obsidetur Buda non parvis copiis serenissimi istius regis ac assidue oppugnatur, tamen cum Germani milites quinque ex locis agressionem II-a huius mensis die fecissent, repulsi sunt non tam fortitudine praesidii Budensis, quam vel errore capitaneorum vel Germanorum militum ignavia, de quo ad praesens agere nolo, in quo congressu ducenti septuaginta circiter milites Germani interiisse et plus, quam septingenti vulnerati esse dicuntur . Ex eo die nullam aggressionem factam esse, putoque expectare eos quoad cuniculi, quos in duobus locis agunt, perficiantur. Ad hoc usque tempus parsum fuit arcis globis petendae, sed cum Germani milites in ea oppugnatione nullo ex alio loco maiora damna a missilibus tormentis in corporibus suis, quam ex arce recepissent, coeperunt et ipsi tormenta sua in arcem exonerare.

Budenses magna inedia confici transfugae narrant, vendique unam libram equinae carnis nummis Hungaricis duodecim, nec plebem supra dies paucos famem tolerare posse. Hi, qui ex arce profugerunt, dicunt serenissimam reginalem maiestatem valere, quod utinam maiestati suae foelix atque diuturnum foret, ex animo opto. Non praetermisi etiam curare apud serenissimum istum regem, ut aliquis meorum servitorum in castris degere permitteretur, quemadmodum sacra maiestas vestra scribere dignata est. Sed maiestas regia Romanorum respondere dignata est opus non esse aferrens easdem rationes, quibus et in me sua maiestas usa est, cum idem pro persona mea peterem. Egi et ipse diligenter cum illustri domino comite de Salm hic praesente, domino etiam Wilhelmo de Rogendorff supremo capitaneo scripsi, commendans suis dominationibus personam serenissimae reginalis maiestatis Hungariae, filiolum et alios maiestati suae attinentes, apud caeteros etiam praefectos, quibus cum notitia mihi intercessit, eadem curavi.

Constans fama est Turcarum copias ingressuras Hungariam Belgradi contrahi, interim vero exercitum serenissimi Romanorum, etc. regis omnibus nervis contendere, ut Budam intercipiant, priusquam Turcae in subsidium his, qui obsidentur, venire possint. Bohemi, Moravi et haereditariarum provinciarum serenissimi istius regis subditi sunt in armis atque adeo in procinctu itineris, quibus quamprimum a maiestate sua significabitur, Budam versus omnes confluere debent Turcis infra Budam occursuri et aliam Martis, si ita res feret, experturi.

Tametsi non dubitem sacram maiestatem vestram omnibus modis cogitare de statu et necessitudinibus serenissimae filiae suae, nepotisque sui in optimo statu constituendi, tamen censerem, ut sacra maiestas vestra sacratissimae caesareae maiestati Ratisponam scriberet et per celerem nuntium litteras mitteret, ut maiestas sua serenissimo huic regi haec negotia filiae sacrae maiestatis vestrae commendare dignaretur, etiam si sacra maiestas vestra certam fiduciam de serenissimo domino Romanorum, etc. rege conceperit, quod maiestas sua talem se erga filiam sacrae maiestatis vestrae exhibitura est, qualem aequitas, debitumque sanguinis exposcit.

Domino Allexio Thurzone usus sum hic familiariter, quem sacrae maiestati vestrae faventem et plurimum affectum in his negotiis, quae ego ago, cognovi. Cuperem itaque, si sacrae maiestati vestrae videbitur, ad illum litteras daret, significans eius propensionem ex litteris meis cognitam sacrae maiestati vestrae gratissimam esse. Itidem et domino Joanni Hoffman ex praecipuis consiliariis istius hic regis scribendum putarem.

Nuntiatum est serenissimo huic rege arcem Pragensem cum magna civitatis parte subito incendio conflagrasse et pervenisse ignem ad ea usque cubiculorum penetralia, ut acta publica exusserit. Id eo die actum ferunt, quo apud Budam militibus Germanis agressio infoeliciter cessit.

Haec sacrae maiestati vestrae pronunc significanda volui et quicquid postea occurrerit, quoad hic me sacra maiestas vestra voluerit perseverare, significare non praetermittam. Cuius gratiae me et servitia mea humillime commendo, exoptans sacram maiestatem vestram pro mea et totius regni consolatione ad multos annos valere. Datum Viennae, XIX-a Iunii, anno Domini M-o D-o XLI-o.

Sacrae maiestatis vestrae servitor

Andreas comes a Gorka, etc.

manu sua scripsit

Post scriptas litteras sparsus est hic rumor sex Budenses cives facto cum obsidentibus colloquio, porticum parvam civitatis diluculo ad ingressum illorum aperuisse, cumque circiter triginta milites essent ingressi, percepta proditione Budensium praefecti subito ad porticum concursum fecerunt, eosque milites Germanos, qui nondum tanta copia propter angustam porticum potuerint ingredi, ut pares adversariis essent, retrocedere sunt coacti, cum quibus et illi sex cives ut vitae suae consulerent, tumultuarie ad castra serenissimi domini Romanorum, etc. regis fuga sunt elapsi. Confirmatur etiam fama de Turcis, qui omnino adventare dicuntur, quae res per postam hodie nocte serenissimae maiestati regiae Romanorum significata est.