Reverendissime, etc.

Intelligentes hoc tempore imperatorem Turcorum maximis copiis regnum istud Ungariae invasisse, quo et nostrum a Thartaris acerrime infestatur, mittimus ad serenissimum principem, dominum Ludovicum, Ungariae et Bohemiae regem, nepotem nostrum charissimum hunc nobilem et generosum Nicolaum Nypschycz, aulicum nostrum fidelem dilectum, ut pro nostra summa sollicitudine de statu illius maiestatis et regni ipsius Ungariae et certiores reddamur de successibus istis, et eam sollicitudinem nostram et dolorem, quem ex hisce rumoribus concepimus, illius maiestati declaremus. Commisimus etiam eidem nunctio nostro et vestram paternitatem invisere et nonnulla illi nomine nostro referre, et proinde postulamus ab illa, ut et fidem illi adhibeat, et in his, quae rettulerit, ita se pro sua prudentia exhibeat, ut sui regis et patriae salus in tanto discrimine constituta exigere videtur. Et bene valeat vestra paternitas.

Spectabilis et magnifice domine, affinis charissime!

Non dubitantes tuam magnificentiam gravi affectam esse dolore et sollicitudine in tam adversa sorte istius regni Ungariae, ipsique etiam nos anxii existentes de impendenti nobis in commune omnibus periculo et discrimine, mittimus ad invisendam tuam magnificentiam hunc nunctium nostrum nobilem et generosum Nicolaum Nipschicz, aulicum nostrum fidelem dilectum, per quem illi nonnulla ad communem rem et statum horum regnorum significavimus. Rogamusque magnificentiam tuam, ut et credere illi velit, quae referet, et se talem in hac adversissimi temporis conditione praestet, qualem et patriae salus, et nostra ac omnium spes et expectatio de illa exposcit. Optime valeat tua magnificentia. Datum.

Instructio domino Nypchycz nomine regio in Ungariam

Imprimis apud serenissimum dominum regem Ungariae, nepotem nostrum charissimum haec ages: referes illius maiestati, quod cum ab exploratoribus nostris didicissemus imperatorem Turcorum summis viribus ad regnum eius maiestatis Ungariae contendere, nec tamen post hac usque huc esset nobis ab eius maiestate quicquid hac in re significatum. Sperabamus eum rumorem et relationem ipsorum exploratorum nostrorum vanum esse, eaque spe nos usque huc in aliis arduis negotiis nostris, quae nos in Prussia distinebant, solebamur.

Verum cum nuper partim ex literis mercatorum, partim etiam fama communi accepissemus ipsum imperatorem Turcorum Ungariam adortum, arcesque oppugnare et regnum depopulari, ac eodem ipso tempore ingens vis Tartarorum in regnum nostrum irrupsisset, nimirum ex condicto inter se ipsorum, ut utrumque nostrum occuparent, ommissis rebus omnibus accurrimus hic ad tam grave et insperatum incendium extinguendum, et licet Thartari maximo damno nobis illato et praeda ingenti abacta discesserint more suo, tamen exploratores nostri nobis significant ipsos paulo post redituros esse. Quare audientes indies magis confirmari famam de his, quae in Ungaria per Turcos aguntur et ipsi pariter in eisdem angustiis et periculo existentes, nequeamus in praesens illius maiestati tam subito et insperate oppressi quicquam subsidii afferre, misimus te ad eius maiestatem invisendam et ad ea, quae privatis literis et rumore ad nos perferuntur, certius cognoscenda.

Rogabis itaque nostro nomine illius maiestatem, ut infracto sit animo, utque nihil praetermittat, quod resistendum hosti et suum, regnique sui statum conservandum oportunum videtur, ac ut quamprimum et summo pontifici, et caesareae maiestati hanc suam et regni sui calamitatem et excidium declaret, quorum hortatu et pollicitis hanc totam belli molem in se et regnum suum eius maiestas derivavit, ut illi tandem summi vertices depositis suis inter se conflictationibus et dissidiis, communi omnium rei Christianae discrimini succurrere curent, nos dummodo adhuc nobis spatium detur consilii capiendi, nulla in parte, quantum maxime poterimus, illius maiestati et nobis ipsis non deerimus, sicuti hactenus id, quicquid per nos praestari potuit, semper facere curavimus.

Eadem erunt cum dominis ipsius regni Ungariae loquenda et nostra etiam calamitas declaranda, hortandique nostro nomine, ut iam tandem odia et inimicitias intestinas deponant et operam omnem adhibeant, ut in tanto discrimine regem, patriamque suam et se ipsos salvent et conservent.

Potissimum vero erit adhortandus dominus waywoda Transilvaniae, ut ille, sicuti opibus, facultatibus et auctoritate, rebusque gestis illic praestat, ita nunc modis omnibus adnitatur, ut in tanta regni illius calamitate et fidem, et animum suum declaret, nomenque et famam suam, quam ante non vulgaribus gestis sibi comparavit, minui non sinat.

Visendus etiam erit per te dominus baro nunctius et legatus apostolicus, cui declarabis nobis esse gratissimum, quod se adhuc in regno Hungariae contineat. Speramus enim, quod eius consilio ac ope summi pontificis nobis laborantibus multum commodi sit accessurum.

Declarabis etiam illi, qua causa te in Hungariam miserimus et cum nos duo cum serenissimo domino nepote nostro soli tantam molem Thurcorum et Thartarorum sustineamus, opusque sit iam auctus in immensum viribus ipsorum infidelium et nobis laborantibus omnium Christianorum viribus ad tantum incendium extinguendum. Hortaretur ipse dominus baro summum pontificem, ut Christianos principes inter se dissidentes quantocius uniret ac nobis oportuno subsidio adesset, alioquin brevi de re Christiana actum videbitur.

Haec summatim notata, tu pro tuo ingenio ita extendes et moderaberis, prout res et dignitas nostra postulabit, eaque ages et loqueris, quae tam ad consolandum regem et dominos ipsos, quam etiam illos ad defensionem excitandos oportuna et utilia cognoveris, quae industriae tuae committimus. In reliquis vero, prout illa tempus offeret, consilio serenissimi domini nepotis nostri, ac ei et rebus eius fideliter consulentium et bene volentium insistes.

Quae dicenda dominis regni Ungariae seorsum nomine regio

Post dictam salutem et favorem regium declarandus ingens dolor maiestatis suae regiae, accepto infelicissimo eventu serenissimi domini nepotis sui et illius regni Ungariae, et quam maiestas sua non solum in hoc gravissimo casu ipsius serenissimi nepotis sui, regnique illius, cui omnia bona et fausta semper semper non secus favit, quam sibi ipsi et regno suo proprio, sed etiam in imminenti ruina totius Christianitatis sit anxia et sollicita. Et proinde rogandi illi domini nomine maiestatis suae regiae, ut in tanto incendio et praecipitio regni et patriae suae non desint et domino suo, si incolumis evasit, quod dominus Deus concedat, et suae etiam ipsorum saluti consiliis et unitis viribus, quae oportuna adhuc videntur aut fieri possunt, ut si hostis ita facile exturbari non possit, saltem ne omnia occuparet, impediretur.

Ubi vero ipse serenissimus rex ille hoc eventu, quod dominus Deus avertat, interiisset, cogitarent quamprimum de sufficiendo sibi tali rege, qui sufficiens esset prudentia et peritia sua, necnon auxiliis aliorum regum et principum Christianorum, ac vicinorum dominiorum regnum ipsum Hungariae tueri et ab hac calamitate liberare, qua in re et in omnibus aliis nolle maiestatem suam ipsis dominis et eorum regno omni consilio, auxilio et favore, quocunque modo possit, unquam deesse.

3. [1526. szeptember.] Zsigmond király levele Mária királynéhoz, amelyben tájékoztatja, hogy követet küldött hozzája hírekért, s kéri, szerezzen támogatást fivéreinél Magyarország számára.

Reginae Ungariae

Serenissima princeps et domina, soror et affinis nostra charissima!

Accepimus infelicissimum nunctium prostratum esse cum exercitu suo per Turcos serenissimum nepotem nostrum et charissimum coniugem maiestatis vestrae, dominum Ludovicum, Ungariae et Bohemiae regem, tantamque in eo stragem commissam, ut de salute illius maiestatis non sit satis compertum. Quo ingenti et miserabili casu accepto, non solum eius maiestatis, sed etiam universae reipublicae Christianae quanto dolore affecti simus, facilius est maiestati vestrae existimare, quam nobis exprimere, ac non dubitantes eandem maiestatem vestram pari dolore et animo esse afflictissimo, mittimus ad illam visendam hunc nunctium nostrum, quam plurimum rogamus, meminisse velit sortis et vicissitudinis rerum humanarum, et quod huiusmodi quantumvis infelix et calamitosus eventus insolitus non sit tam summis, quam infimis mortalibus, sitque haec alea humana in manu Eius, cui resistere, aut quem corrigere nemo potest, sed quicquid placitum est eius Divinae Maiestati, id aequo animo ferre necesse est. Et proinde sit eo animo maiestas vestra, quid tantam reginam, tantamque regnorum eius tempestatem et calamitatem decet, ut et serenissimos fratres suos ad succurrendum tantae rei Christianae ruinae commonefaciat et ipsa quod reliquum istic salutis esse videtur, prospicere quamprimum et exequi curet, nosque cum de vita serenissimi coniugis sui, tum etiam de rebus omnibus quam celerius poterit, certiores facere dignetur, qui vestrae maiestati et regnis eius in omnibus quaecumque oportuna fuerint et quae per nos praestari poterint, consilio et auxilio nostro non deerimus. Quae felicissime valeat et quantum potest, dolori et lachrymis temperet, iterum rogamus. Datum.

Spectabilis et magnifice domine, affinis sincere nobis dilecte!

Post varios rumores, quibus nobis optima spes praebebatur de successibus serenissimi domini Ludovici, Ungariae et Bohemiae regis, nepotis nostri charissimi, tandem nunctiatum est nobis eius maiestatem una cum exercitu suo tantam a Turcis cladem accepisse, ut de vita et salute ipsius hactenus sciri non possit. Quo acerbissimo casu non solum eius maiestatis, sed etiam universae rei Christianae accepto, ingenti dolore perculsi sumus, et ne pessimis his successibus peiores adhuc succedant, maxime timentes, tuam magnificentiam, quae omnes istic et facultate, et rebus fortiter gestis longe praestat, plurimum hortamur et rogamus, ut amore domini sui et suae ipsius, patriaeque suae salutis causam curare velit, una cum aliis fidelibus subditis suae maiestatis, quo id, quicquid reliquum salutis et oportunum factum adhuc restare videtur, non praetermittatur, sed quam primum quicquid consilii et auxilii per illam praestari potest, pro conservando isto regno in tanto communi casu non desit officio et debito suo pro illa fide et virtute, quam semper erga illius maiestatem et rempublicam praesetulit, ostendatque nunc, cum maxime est opus, in tanta patriae suae calamitate illum excelsum animum, illamque in rebus agendis dexteritatem suam, quam hactenus semper ostendit. Nos vero et tuae magnificentiae, et isti regno in omnibus quaecumque oportuna videbuntur, et quae per nos praestari poterint, omni consilio et auxilio nostro nequaquam deerimus. Valeat tua magnificentia et nos de successibus suis certiores reddere non gravetur. Datum.

Spectabilis et magnifice, nobis sincere dilecte!

Narravit nobis egregius et nobilis N. Lessyeczki, [ut] spectabilitas tua curam et providentiam in tanto casu et discrimine istius regni Ungariae, quod et arcem Posoniensem bene obfirmavit, nullumque ad eam permittere velit, donec ab universis regnicolis debito modo rex fuerit declaratus. Nos tametsi tuae spectabilitatis prudentiam et sagacitatem in multis aliis negotiis dudum cognovimus, tamen et hanc eius animi constantiam et circumspectionem plurimum commendamus, rogamusque illam, ut pro virili sua curet et agat, quae rebus adeo collapsis mature et opportune provideatur, rexque talis eligatur, qui prudentia et experientia sua, unitisque aliis vicinis regnis et dominiis sciret et possit tantam tempestatem propulsare. Haec ideo nos sollicitos habent, quod et regno isti ex animo bene volumus, et quod res communis agitur. Bene valeat tua spectabilitas. Datum, etc.

Reginae Ungariae

Serenissima princeps et domina, soror et affninis nostra charissima!

Quamvis significavit iam nobis maiestas vestra per suum nunctium casum et interitum serenissimi coniugis sui et nepotis nostri desideratissimi, tamen quia post adventum huc nostrum non cessant varii rumores de illius maiestatis vita, et quidem in dies magis invalescere, et ut audimus, maiestas vestra mittere dignata est Cetrzicz ad eum locum, in quo eius maiestatem lapsam et extinctam referebat, perquisitum, an eius relatio vera esset, nec ne, quando alii constanter id negarent, mittimus hunc nunctium ad invisendam maiestatem vestram, simul ac ut de his, quae istic aguntur, certiores reddamur, plurimumque rogamus maiestatem vestram, ut tam de vita ipsius serenissimi nepotis nostri, quam etiam de rebus hostilibus et statu praesenti istius regni Ungariae nobis significare, nobisque certum documentum, quid tandem indubie credere debemus, praestare dignetur, nam et ista, quae illius maiestati iam paravimus, distulimus exolvere huiusmodi rumoribus de incolumitate ipsius, quod omnipotens Deus ita faxit, permoti. Valeat quam felicissime maiestas vestra et nos diligat. Datum.

Reverendissime in Christo pater, sincere nobis dilecte!

Audientes vestram paternitatem ex tam ingenti naufragio serenissimi nepotis nostri et istius regni Ungariae salvam utcunque evasisse, cepimus non mediocrem voluptatem in tanto dolore, quo tenemur, quod utique paternitas vestra incolumis sit, cuius in nos fidem et observantiam habemus compertissimam, et proinde rogamus illam, describere nobis non gravetur, quid certi istic sit cum de salute ipsius serenissimi nepotis nostri, tum etiam de rebus hostilibus et statu istius regni Ungariae, nam varii rumores huc quottidie ad nos deferri solent. Sitque eius erga nos propensionis et observantiae, qua consuevit, et bene valeat.

regis Ungariae et nunctiis domini Stefani Bathor, palatini regni Ungariae,

Varschoviae, die sancti Lamperti, anno Domini M. D. XX. VI.

Sacra maiestas regia, reverendissime domine, iam alias vestrae dominationi et nunctiis spectabilis et magnifici domini palatini Ungariae declarari fecit hunc ducatum Masoviae devolutum esse iure feudi ad maiestatem suam regiam. Et proinde quod ad bona immobilia attinet, nihil iuris habent, neque habuerunt unquam ambae illustres dominae Zophia et Anna, duces Masoviae, eaque maiestas sua dimittere vel aliter de illis disponere, quam ius suum et regni sui postulat, neque aequum sibi putat, nec satis integrum.

Similiter et bona, seu summa pecuniae dotalitii, quia domini duces defuncti nihil sororibus suis tenebantur, quam provisionem decentem antequam nuptui traderentur, dotem vero nubentibus pro sorte patrimonii et matrimonii, et maiestas sua in locum et ius ipsorum ducum, fratrum earum successit, nihil debetur iuste a maiestate sua illustri dominae Zophiae, quam residuum dotis pro bonis paternis et maternis, quod quidem residuum citra controversiam exolvetur, quando iuxta contractum mittentur huc binae literae, alterae donationis propter nuptias per dominum palatinum factae, alterae vero recognitionis dominae ducis Zophiae, quod sibi sit de bonis tam paternis, quam etiam maternis satisfactum et quod illis renunctiet, ut literae contractus ipsius solenniter, medio oratorum regiorum facti, abunde declarant.

De rebus mobilibus quia maiestas sua nihil iure disponere potest, non vult etiam se ad illas intromittere, verum illustris dux Anna, cui cesserunt, respondebit de illis exactius sorori suae, dominae Zophiae et maiestas sua operam faciet, ne quam iniuriam hac in re ipsa domina Zophia sustineat.

Quod vero ad provisionem attinet, maiestas sua quod huic virgini innuptae debuit, fecit non gravatim consignare illi dignata est bona quaedam pro victu et statu eius decenti tantisper, donec in matrimonium fuerit collocata et tum demum dos illi duntaxat veniet et bona ad maiestatem regiam omnia redibunt.

Quare similem provisionem illustri dominae Zophiae nuptae et dotatae maiestas sua facere neque iure tenetur, neque Deo propitio opus putat, quamvis enim ingens sit casus iste, qui nunc regno Hungariae accidit, insolitus tamen non est cum regnis aliis, tum ipsi sacrae coronae Ungariae, quam tamen hactenus dominus Deus servavit incolumem et in posterum pro clementia sua servabit. Quantum autem dolorem conceperit maiestas sua ex tam infelici eventu serenissimi nepotis sui et ipsius regni Ungariae, facilius est cuique existimare, quam quisquis exprimere possit. Verum quia ista est rerum humanarum conditio, quas Ille sursum ac deorsum rotat, cuius voluntati nemo resistere, neque Illum repraehendere potest, vestra dominatio primum serenissimum regem suum, si incolumis, quod dominus Deus faxit, evasit, sin minus, illos dominos, qui reliqui sunt, nomine maiestatis suae roget et hortetur, ut hanc suam tempestatem et procellam aequo et infracto animo ferant, et quod communis omnium salus exposcit, pro sua fide et prudentia curent et prospiciant. Maiestas sua regia ea causa propediem, omnibus his negotiis intermissis, Cracoviam proficiscitur, ut regno illi propinquior sit, cui quicquid a se praestari poterit consilii et auxilii, nihil omnino praetermittet.

9. 1526. szeptember 27. Zsigmond lengyel király levele az egri püspökhöz, amelyben kéri, hogy azokkal együtt, akik a mohácsi csatát túlélték, mindent tegyen meg az ország védelme érdekében.

Domino episcopo Agriensi

Reverendissime in Christo pater et domine nobis sincere dilecte!

Antequam literae vestrae paternitatis et hic eius nunctius ad nos pervenisset, iam nobis constitit de infelicissimo eventu serenissimi domini nepotis nostri et istius regni Ungariae, quo hactenus adeo perturbati sumus, ut quid in praesens certi vestrae paternitati respondere debeamus, prorsus nescimus. Urget enim nos hinc debitum, necessitudo, commune periculum, religio sancta et memoria favoris et beneficiorum, quae in regno ipso Ungariae percepimus, illinc vero induciae, quae nobis sunt cum hoste, vis Thartarica de compacto nobis imminens, victoria et alia in manu hostili, aliorum principum Christianorum incertae spes et suppetiae. Utcumque tamen est, agimus immensas gratias vestrae paternitati pro hac eius et aliorum istic regnicolarum tanta in nos benivolentia, et rogamus illam plurimum, curare velit unacum aliis dominis, qui supersunt, ne hostis saltem universum regnum tam celeriter occupare posset. Nos enim in longinquis locis existentes, quamprimum hunc acerbissimum casum accepimus, omnibus negotiis nostris posthabitis, mox Cracoviam maioribus, quibus possumus itineribus contendimus, eo animo et instituto, ut quoad fieri poterit, regno isti non desimus. Velit itaque vestra paternitas nos de omnibus certiores reddere, quo res summa loco et quid opportunum factu videatur, nam quicquid possibile nobis factu fuerit pro ipso regno salvando, nihil omnino praetermittemus, modo vestra paternitas una cum aliis dominis interim adhuc reliquias ipsius regni conservare curet, quibus tam repente a nobis succurri nequaquam potest. Idemque agant cum vicinis aliis, Bohemis, Moravis, Slesitis, ut non desint huic communi impendenti omnium calamitati et ruinae, quod et nos iam per nunctios et literas nostras fecimus. Feliciter valeat vestra paternitas et persuasum sibi habeat, quod nos hac sua in nos benivolentia plurimum devinxit, quod aliquando, si dominus Deus faverit, re ipsa abunde cognoscit. Datum in arce Illsensi, die XXVII. Septembris, 1526.

10. [1526. október 23. után.] Zsigmond lengyel király válasza Ferdinánd követének, amelyben tájékoztatja, hogy követe útján buzdította a magyarokat a királyválasztásban való egységre.

Responsum oratori principis Ferdinandi

Persuasum habet sacra maiestas regia serenissimam principem Ferdinandum dolere atque angi ex tam miserabili interitu serenissimi olim domini Ludovici, Ungariae et Bohemiae regis non solum propter mutuam necessitudinem, sed etiam quia casus illius maiestatis ingentem iacturam et periculum attulit universae reipublicae Christianae, quod quidem periculum quo vicinius est, eo magis est omnibus in commune metuendum. Sed quia Divinae Maiestati placuit et nostra demerita exigunt, ut universa Christianitas hoc vulnus et flagellum sustineat, ferenda est Eius voluntas, cui nemo resistere potest, aequo et infracto animo, curandumque, ut placato Dei furore nihil, quod ad communem salutem tuendam restat, praetermittatur.

Maiestas sua regia licet accepto hoc tristissimo nunctio incredibili dolore hactenus detineatur, quodcumque tamen ab illa praestari potuit in eo casu insperato, ut haec regna salva et defensa manerent, nihil operae et diligentiae suae ommisit, quod etiam ut serenissimus princeps Ferdinandus faciat et cum caesaream maiestatem, tum alios principes Christianos ad hoc commune incendium extinguendum hortari et monere velit, maiestas sua et suadet, et rogat.

Quod autem illius serenitas a maiestate sua postulat, ut sibi consilio et auxilio adesset ad regna ista Ungariae et Bohemiae consequenda, maiestas sua favit semper ex animo cum caesareo maiestati, tum ipsi serenissimo principi Ferdinando ita, ut debet omnem accessionem et prosperitatem, ut utrique maiestati satis compertum esse potest. Et nunc maiestas sua intellecta electione illius serenitatis in regem Bohemiae, magnam coepit voluptatem et illius maiestati ex animo gratulatur. Speratque, quod successu isto, reliqua illius serenitati pro voto succedent atque ita cum illius serenitas consilium a maiestate sua optat, id consulit et suadet maiestas sua, ut eius serenitas adnitatur, quo regnicolae Ungariae unanimi voto et sententia regem eligerent et scissio modis omnibus evitetur, ne ad externam calamitatem haec quoque domestica non minus noxia accederet, quem casum maiestas sua vehementer timens optat, ut serenissimus princeps Ferdinandus citra ullum tumultum et seditionem rem agat ac ea causa mittit illuc eius maiestas oratores suos ad postulata illorum dominorum et regnicolarum, ut cum nunc pax et concordia intestina sit potissimum necessaria, modis omnibus curarent, quo unanimis votis regem eligerent et quae salutis sunt, amplecterentur. Qua in re et in omnibus aliis, quidquid maiestas sua in modernis angustiis et difficultatibus favoris et adiumenti praestare poterit illius serenitati citra incommodum dignitatis suae et iacturam reipublicae, regni et dominiorum suorum, cui astricta est, hoc semper est quam libentissime factura.